Ισπανός φιλόσοφος και δοκιμιογράφος. Γιος δημοσιογράφου, σπούδασε σε σχολεία ιησουιτών στη Μάλαγα και στο Μπιλμπάο και αργότερα φοίτησε στο πανεπιστήμιο της Μαδρίτης. Από το 1905 έως το 1908 σπούδασε στη Λειψία, στο Βερολίνο και στο Μαρβούργο, όπου ήταν μαθητής του νεοκαντιανού φιλόσοφου Χέρμαν Κοέν.
Όταν επέστρεψε στην Ισπανία, αγωνίστηκε δραστήρια, με τη λαμπρή αρθρογραφία του, για να τονίσει την επείγουσα ανάγκη συγχρονισμού της πνευματικής ζωής της χώρας του με τη σκέψη της υπόλοιπης Ευρώπης. Το 1910 κατέλαβε την έδρα της μεταφυσικής στο πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και με έναν περίφημο λόγο που εκφώνησε το 1914 ανακοίνωσε το πρόγραμμα του πνευματικής ανανέωσης, το οποίο στηριζόταν σε ένα φιλελεύθερο πολιτικό προσανατολισμό που τον έκανε αντίπαλο του μοναρχικού καθεστώτος.
Για την πραγματοποίηση του προγράμματος αυτού, χρησιμοποίησε ως όργανο την Επιθεώρηση της Δύσης (Revista de Occidente, 1923), που κυκλοφόρησε ευρέως σε όλες τις ισπανόφωνες χώρες και έκανε προσιτή, σε μεγάλα κοινωνικά στρώματα, τη γερμανική σκέψη του 19ου και του 20ού αι. Στη μακρόχρονη κρίση που κατέληξε στην πτώση της μοναρχίας, ο O., αν και τόνιζε πάντα την αντίθεσή του προς το καθεστώς αυτό, διαφώνησε με τα δημοκρατικά ρεύματα, και το 1936, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος, έφυγε από την Ισπανία, όπου ξαναγύρισε το 1948.
Η αναθεώρηση της ισπανικής πολιτιστικής παράδοσης που επιχείρησε ο Ορτέγκα υ Γκασέτ στηρίζεται κυρίως στη γερμανική φιλοσοφία του Νίτσε και του Ντίλταϋ. Χαρακτηριζόμενη από κάποιο είδος βιταλισμού και ουσιαστικού αντιορθολογισμού, που αναγνωρίζει ως μόνη πραγματικότητα το άτομο στη ζωή η σκέψη του προαναγγέλλει τον Χάιντεγκερ και τον υπαρξισμό σε μερικές αντιλήψεις γύρω στην έννοια της κρίσης, της κατάστασης της μάζας και την έννοια και την αξία της ατομικότητας.
Η φιλοσοφία του Χοσέ Ορτέγκα ι Γκασέτ είναι επηρεασμένη από το Χέγκελ, το Νίτσε και το νεοκαντιανισμό. Με τη θεωρία της ζωντανής λογικής σκέψης επιδίωξε να υπερνικήσει από τη μια τα αφηρημένα ορθολογιστικά ιδεολογικά ρεύματα και από την άλλη τις ποικίλες παραλλαγές των τάσεων της υλιστικής ερμηνείας του κόσμου. Ο Ορτέγκα υποστήριξε ότι η ζωή έχει την προτεραιότητα και σε αυτήν πρέπει να υποταχτεί ολόκληρος ο πολιτισμός. Η ζωντανή λογική, ως ιστορική λογική, δεν κατέχει την αλήθεια.
Πρέπει να αναζητήσουμε σ’ αυτό που φαινομενικά δεν έχει νόημα, το βαθύτερο νόημα. Αυτό όμως είναι αδύνατο για τον άνθρωπο που έτσι παραμένει ένα «ουτοπικό ον». Εξέτασε το πρόβλημα της κρίσης του ισπανικού πολιτισμού, τονίζοντας τους στόχους ενός ζωτικού παραλογισμού, στον οποίο νέο όργανο ιστορικής έρευνας είναι η ‘ζωτική λογική’. Από τα κυριότερα έργα του είναι: “Σκέψεις σχετικά με το Δον Κιχώτη” (1914), “Ο απανθρωπισμός της τέχνης” (1925), “Η εξέγερση των μαζών” (1930).
